ՈՒսումնական 3 շրջանի ընթացքում ես ծանոթացել եմ Վայոց ձորի, Լոռի և Արագածոտնի մարզերի հետ: Արագածոտի մարզի Քաղաքներց ես եղել եմ Աշտարակում, մեր դասարանի հետ գնացել ենք Բյուրականի աստղադիտարան, ես եղել եմ Ամբերդում, և Արագած լեռան վրա: Ես եղել եմ նաև Սաղմոսավանքում և Հովհանավանքում:
Վայոց ձորի մարզից ես չեմ եղել Ջերմուկ քաղաքում և ուզում եմ ամպայման տեսնել Ջերմուկի ջրվեժը:
Լոռի մարզը հայտնի է իր գեղեցիկ բնությամբ և նրանով վոր Լոռի Դսեղ գյուղում է ծնվել Հոհանես Թումանյանը: Այս ամառ ես ընտանիքիս պետք է գնամ Դսեղ Թումանյանի թանգարան:
Այս ընթացքում ես ծանոթացել եմ նաև հայկական արքայատոհմերի հետ կարդացել եմ պատմությունը հայ թագավորների մասին: Ինձ ամենա շատ դուր է եկել Տիգրան 2 Մեծի պատմությունը: ես համացանցից գտել եմ Տիգրան Մեծի արծաթյա դրամը և նկարը:
Երևան քաղաքի պատմության թանգարանը հիմնադրվել է 1931 թվականին, ներկայիս Անդրեյ Սախարովի անվան հրապարակում գտնվող Հրշեջ կամավոր ընկերության շենքում զբաղեցնելով՝ երկու սենյակ։ Այդ ժամանակ ցուցանմուշների թիվը հասնում էր շուրջ 400-ի։ Տարիների ընթացքոմ ավելացող թանգարանային առարկաներն այլևս պետք է տեղափոխվեին նոր շենք, ուստի պատահական չէ, որ 1934 թ. Երևան քաղաքի խորհրդի նախագահությունը որոշում է կայացնում Կոմունալ թանգարանը տեղափոխելու վերաբերյալ։ Նոր շենքի որոնումների արդյունքում 1936 թ. թանգարանը տեղափոխվում է 17-րդ դարի հուշարձան շենք՝ իրանական Կապույտ Մզկիթ, որը ճանապարհորդների հիշատակություններում հայտնի էր Երկնքի մզկիթ անվամբ։ Նույն թվականին էլ, երբ արդեն ֆոնդերում առկա էր 1480 ցուցանմուշ, Կոմունալ թանգարանը վերանվանվում է Երևան քաղաքի պատմության թանգարանի։ Մինչև 1994 թ. թանգարանն իր գործունեությունը շուրջ 56 տարի ծավալում է հենց այստեղ՝ ներկայացնելով Երևանի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։ Օրեցօր ավելացող թանգարանային առարկաները, որոնց թիվն արդեն գերազանցում էր 96 000-ը, պահանջում էին թանգարանագիտության պահանջներին համահունչ շենքային պայմաններ թե՛ առարկաների պահպանության և թե՛ ցուցադրության համար անհրաժեշտ սրահներ։
Գյումրիի բարձր արժեքը ներկայացնում են այն նշանավոր մարդիկ, ովքեր ծնվել և ստեղծագործել են այստեղ՝ Գյումրիում։ Բոլոր ժամանակների ամենահայտնի դերասան Մհեր Մկրտչյանը ծնվել է Գյումրիում: Այստեղ են ծնվել նաև հայտնի գրողներ Ավետիք Իսահակյանն ու Հովհաննես Շիրազը: Հենց դա է պատճառը, որ Գյումրիում մի ամբողջ փողոց նվիրված է նրանց և կոչվում է Վարպետաց փողոց։ Ավելին, այս տարածքում էլ գտնվում են այդ նշանավոր մարդկանց տուն-թանգարանները։
Մենք առանձնացրել ենք բազմաթիվ թանգարաններից մի քանիսը, որոնք միանշանակ արժանի են այցելության։ Այս թանգարաններում պահպանված են հին ժամանակների այնպիսի նմուշներ, որոնք կստիպեն Ձեզ զգալ այդ ժամանակների շունչը։
Շիրակի մարզկենտրոնը Գյումրի քաղաքն է: Այն Հայաստանի Հանրապետության երկրորդ քաղաքն է: Գյումրին ընկած է ՀՀ պետական սահմանից ոչ հեռու, Շիրակի արգավանդ դաշտի կենտրոնական տափարակ տեղամասում, Ախուրյանի վտակ Գյումրիգետի ափին:
Գյումրի բնակավայրը գրավոր աղբյուրներում հիշատակվում է հնագույն ժամանակներից` Կումայրի, ապա Գյումրի անունով: Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո այն վերանվանվել է Ալեքսանդրապոլ, խորհրդային ժամանակներում կոչվել է Լենինական:
Մինչև Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին, Գյումրին եղել է մի աննշան գյուղ: Նրա տնտեսական նշանակությունը կտրուկ աճել է, երբ այստեղ, ռուս-թուրքական սահմանագլխին հիմնվել է ռուսական բազմամարդ կայազոր, կառուցվել է Ալեքսանդրապոլի բերդը, ստեղծվել են զինվորական ավաններ` քաղաքի թաղամասեր, որոնք հայտնի են դառնում Կազաչի պոստ և Պոլիգոններ անուններով: Ալեքսանդրապոլի տնտեսական կյանքը և բնակչության արտադրական զբաղմունքը սկսում են հարմարվել զինվորական կայազորի տնտեսական պահանջներին: Արագ թափով զարգանում է արհեստագործությունը:
Քաղաքի զարգացմանը նոր խթան է հաղորդում Թբիլիսի-Գյումրի-Կարս և Գյումրի-Երևան-Նախիջևան երկաթուղու և Գյումրի երկաթուղային դեպոյի կառուցումը: 1914թ. արդեն Գյումրիի բնակչությունը գերազանցում էր 30 հազ. մարդուց, այսինքն` այնքան էր, ինչքան Երևանի բնակչությունը, իսկ զինվորական կայազորի հետ միասին` ավելի շատ:
Խորհրդային իշխանության հաստատումով և Կարսի մարզը Թուրքիային անցնելով Գյումրին կրկին հայտնվեց պետական սահմանի վրա: Սակայն այդ հանգամանքը քաղաքի զարգացումը ոչ թե խթանող, այլ խոչընդոտող գործոն դարձավ:
Այդուհանդերձ քաղաքը զարգանում էր: 1980-ական թվականների վերջին նրա բնակչությունը հասել էր 230 հազարի: Ստեղծվել էր բազմաճյուղ արդյունաբերություն, որտեղ առաջատար էին տեքստիլ, սննդի և մեքենաշինական ճյուղերը: Գործում էին բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ, գիտահետազոտական հիմնարկներ, ակտիվ էր մշակութային կյանքը:
Գյումրիի համար ողբերգական եղավ 1988թ. դեկտեմբերի 7-ը, երբ երկրաշարժը վայրկյանների ընթացքում կործանեց քաղաքի մեծ մասը: Ավերվեցին ու շարքից դուրս եկան քաղաքի գրեթե բոլոր գործարաններն ու ֆաբրիկաները, դադարեց գործելուց քաղաքային տնտեսությունը` տրանսպորտը, ջրամատակարարումն ու էլեկտրամատակարարումը: Եղան մեծաթիվ զոհեր: Տասնյակ հազարավոր ընտանիքներ հեռացան Գյումրիից:
Կազմվեց քաղաքի նոր հատակագիծ, ստեղծվեց շինարարական հզոր բազա, սկսվեց քաղաքի վերականգնումը: Աշխարհի տարբեր երկրներ անմիջականորեն մասնակցում եին վերականգնման աշխատանքներին: Սակայն ԽՍՀՄ-ի փլուզումը անհնար դարձրեց վերականգնման ծրագրի իրականացումը: Այն մնաց անավարտ:
Ներկայումս վերսկսված է Գյումրիի վերականգնումը, որը կատարվում է հայ մեծ բարերարների միջոցներով ու ջանքերով:
Շիրակի մարզի մյուս քաղաքներն են Արթիկը և Մարալիկը:
Գյումրիում կանգնեցված է աշխարհահռչակ շանսոնյե և մեծագույն հայ բարերար` Շառլ Ազնավուրի արձանը: Անգնահատելի է նրա ցուցաբերած օգնությունը Գյումրեցիներին և, ընդհանրապես, ամբողջ Հայ ժողովրդին:
Աշխարհագրություն
Մարզի տարածքում են գտնվում Արփի լիճ-ջրամբարը, Ախուրյանի ջրամբարի հայկական հատվածը և Մանթաշի ջրամբարը։ Շիրակի մարզի կենտրոնական և հարավային հատվածում տարածվում է Շիրակի դաշտը, իսկ հյուսիսային շրջանում` Աշոցքի սարահարթը, միաժամանակ Շիրակի մարզում են տարածվում Փամբակի, Բազումի լեռնաշղթաների, Եղնախաղի, Ջավախքի, Արագածի լեռնազանգվածների մի մասը։ Շիրակի մարզը հայտնի է տուֆի, պեմզայի, կրաքարի հանքերով։
Պահպանված պատմական այդ արձանագրությունը հնարավորություն է տվել գիտնականներին հստակեցնելու Երևանի ծննդյան տարեթիվը` մ. թ. ա. 782թ.:
Ով է Երեվան դարձած Էրեբունի քաղաքը կառուցել։
Արգիշտի արքան:
Որտեղ է կառուցվել Էրեբունի քաղաքը։
Մ. թ. ա. 9-րդ դարում Հայկական լեռնաշխարհի Վանա լճի ավազանում առաջացավ Վանի հայկական (Արարատյան) թագավորությունը` Ուրարտուն, Բիայնիլին: Պետության հիմնադիրը Արամե թագավորն էր: Վանի թագավորությունը ժամանակի ամենազարգացած տերություններից էր:
Մայիսի 25-ին մենք դասարանով ճամփորդության գնացինգ օղակաձև զբոսայգի: Օղակաձև զբոսայգում մենք տեսանք հետաքրքիր արձաններ: Ես իմ հեռսախոսով լուսանկարեցի մի քանիսը:
Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանը գտնվում է Երևանի կենտրոնում՝ Կասկադ համալիրի առջևում:
Մարտիոս Սարյան
Մարտիրոս Սարյանի հուշարձանը գտնվում է Երևանի կենտրոնում, Սարյանի անվան պուրակում:
Այվազովսկի – ծովանկարիչ է
Հովհաննես Այվազովսկու հուշարձանը գտնվում է Երևանի Օղակաձև զբոսայգում, Կամերային երաժշտության տան մոտ: Տեղադրվել է 2003 թվականին։
Հովհաննես Թումանյան
Հովհաննես Թումանյան – հայ բանաստեղծ, արձակագիր, գրական, ազգային և հասարակական գործիչ։ Արձանը տեղադրված է Օպերայի բակում։
Կոմիտաս
Կոմիտաս (Սողոմոն Գևորգի Սողոմոնյան, 1869-1935), հայ երգահան, երգիչ, արձանը տեղադրված է Կոնսերվատորիայի պուրակում։
Բարեկամության ձեռքեր
«Բարեկամության ձեռքեր» յուրօրինակ մարմարե հուշարձանը գտնվում է «Երիտասարդական» մետրոյի կայարանի հարևանությամ, այն նվեր է Երևանին Իտալիայի Կարարա քաղաքից։
Համացանցի օգնությամբ դուրս հանի՛ր տեղեկություններ Օղակաձեւ զբոսայգու հետեւյալ արձանների մասին։
«Բարեկամության ձեռքեր»
Երևանի կենտրոնում՝ Օղակաձև զբոսայգու՝ Մոսկովյան, Իսահակյան և Տերյան փողոցներին հարող հատվածում, Երևանի մետրոպոլիտենի «Երիտասարդական» կայարանի հետնամասում, տեղադրվել է 1965 թ.-ին։ Ընդգրկված է
«Հովհաննես Այվազովսկի»
Հովհաննես Այվազովսկին ծնվել է Կոստանդին (Գևորգ) և Հռիփսիմե Այվազովսկիների ընտանիքում 1817 թվականի հուլիսի 17 (հին տոմարով՝ հուլիսի 29)-ին։
«Միքայել Նալբանդյան»
Միքայել Նալբանդյանը (Միքո) ծնվել է Նոր Նախիջևանում (այժմ՝ Դոնի Ռոստով քաղաքի Պրոլետարական շրջան), 31-րդ գծի թիվ 39 փայտաշեն մեկհարկանի տանը` արհեստավորի ընտանիքում։ Սովորել է հայրենի քաղաքում՝ Գաբրիել Պատկանյանի դպրոցում։
«Տիգրան Պետրոսյան»
Պետրոսյանը ծնվել է Խորհրդային Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիսում՝ հայկական ընտանիքում, 1929 թվականի հունիսի 17-ին։
